Als historicus is het altijd leuk om collega’s en andere geïnteresseerden tegen te komen, zoals me onlangs overkwam met de Nederlandse Gerti. Ik kreeg van haar ook de toestemming om haar artikel over begrafenisrituelen en veenlijken met jullie te delen.
[one-half-first]Met haar bedrijf ‘Beleef de Geschiedenis’ wil Gerti de Koeijer het mogelijk maken dat men kan proeven, ruiken, voelen, kijken en luisteren om zo geschiedenis tot leven te brengen.
Het sleutelbegrip daarbij is historische sensatie, het gevoel in direct contact te staan met het verleden.
Dit probeert zij te bereiken door onder andere: het schrijven van historische ( korte) verhalen, romans, blogs en artikels.[/one-half-first]
[one-half][/one-half]
Veenlijken: wat zijn het?
Je hebt er waarschijnlijk al eens over gehoord: veenlijken. Wanneer we het over veenlijken hebben, dan bedoelen we de lichamen die we in veen of natte delen van moeras vinden. Typisch voor veenlijken is hun ouderdom, vaak eeuwenoud, maar zeker ook het feit dat de lichamen zeer goed geconserveerd bleven. Vaak stammen ze zelfs al uit de Bronstijd en Ijzertijd!
Door het goed bewaren kun je als onderzoeker veel details vinden tijdens het onderzoek van een veenlijk. Zo kan me via de bewaarde maaginhoud achterhalen wat iemand eeuwen en zelfs duizenden jaren geleden at. De conservatie van een veenlijk is zo indrukwekkend dat je soms zelfs baardstoppels op de wang nog kunt zien.
Veenlijken als begrafenisrituelen?
In haar artikel bespreekt Gerti een lezing over begrafenisrituelen tussen 600-100 v. Chr. Een onderwerp dat, zeker in combinatie met veenlijken, altijd interessant is. Maar ook moeilijk te begrijpen is.
[one-half-first][/one-half-first]
[one-half]Hoe geraakten bepaalde personen nu immers in het veen? Kunnen we veenlijken als een soort grafritueel zien, waarbij men bepaalde personen in het veen achterliet?
Onderzoek naar de veenlijken toont aan dat het vaak gaat om mensen met een lichamelijke afwijking. Kan dat de reden zijn voor het achterlaten van deze mensen in het veen?[/one-half]
[spacer height=”10px”]
Waren deze (gehandicapte) personen binnen de begrafenisrituelen een soort offer? Of bekleedden deze personen net een speciale positie in de maatschappij? Want ook vroeger kende men al de conserverende eigenschappen van het veen. Misschien kregen deze mensen het voorrecht en het begrafenisritueel om bewaard te blijven?
Heeft ook de conserverende krachten van het veen een betekenis? Als je ziet hoe goed een veenlijk bewaart blijft, dan kun je je wel indenken dat men dit kan zien als een soort doorleven na de dood.
Ook andere begrafenisrituelen naast veenlijken
In natte delen van moeras vinden we ook vaak offergaves terug. Het gaat hier dan om waardevolle voorwerpen. Omdat ze vaak niet bruikbaar zijn vermoed men dat het hier toch wel om waardevolle voorwerpen gaat die men bewust op dergelijke plekken heeft achtergelaten. Misschien alseen soort grafritueel?
Begrafenisrituelen zoals veenlijken: veel vragen blijven bestaan
Veenlijken zijn een fenomeen. Ze spreken tot de verbeelding omdat de dode lichamen zo goed bewaard bleven. Ze laten ons toe een blik te werpen op een eeuwenoude maatschappij. Maar ze roepen ook veel vragen op. Zeker wanneer het over begrafenisrituelen gaat.
Mochten er doorbraken zijn in het onderzoek naar veenlijken en hun grafrituelen, dan lees je dat natuurlijk hier, of op Gerti’s website!
Meer lezen? Surf dan zeker eens naar Beleef de Geschiedenis. Wist je trouwens ook dat Gerti historische catering en activiteiten op maat verzorgt? Ze begeleidt workshops historisch kostuum naaien en geeft lezingen over historische thema’s. Één keer per jaar organiseert zij in samenwerking met een uitgever een schrijfwedstrijd voor middeleeuwse verhalen, de beste Nederlandse en Belgische inzendingen worden gebundeld en de verhalenbundel wordt tijdens een middeleeuwse middag gelanceerd. Geschiedenis is voor Gerti duidelijk niet stoffig en saai, maar heeft een funfactor.
Onlangs bezocht ik voor de eerste maal Reims, in Frankrijk. Natuurlijk kent iedereen de indrukwekkende kathedraal die er staat. Maar toen ik het kantoor voor toerisme in Reims binnenliep, vond ik een interessante brochure. Het ging over een piepklein museum in Reims. Een museum dat maar 1 kamer met 1 tafel groot is: het capitulatie-museum van 7 mei 1945.
Dit capitulatie-museum, ook wel Musée de la Reddition of Museum of the 7th May 1945 Surrender genoemd, is maar klein.
Maar die ene kamer en ene tafel in het museum waren getuigen van een belangrijk moment in onze geschiedenis: de overgave en capitulatie van Duitsland en zo het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa.
Een WO2 museum in Reims: verborgen stukje Reims toerisme
Dit museum in Reims is een niet zo bekend stukje van het toerisme.
Het is totaal niet groot en onopvallend, verwerkt in het daarnaast gelegen schoolgebouw. Het museum ligt ook niet in het hart van het toerisme van Reims, maar net buiten het centrum. Je moet dus wel al zeker een twintig minuten wandelen wanneer je start aan de kathedraal. Maar het is de moeite!
Er zijn brochures en tekstborden in het Frans en het Engels. Vooraleer je het museum mag bezoeken word je wel half verplicht een kleine filmzaal binnen te gaan. De film hier duurt 20 minuten en geeft je al de info die je nodig hebt over het einde van de Tweede Wereldoorlog. Ik vond hem alvast heel interessant. Daarna kun je al de documenten en andere relicten die in de film voorkwamen, bekijken.
De Surrender-room: einde WO2 in Europa
In het museum ga je na de film naar de eerste verdieping. Je ziet er verschillende vitrinekasten met documenten en poppen in kostuums. Altijd interessant maar niet iets wat je in een ander oorlogsmuseum nog niet hebt gezien. Op het einde ligt echter hetgeen waar je voor gekomen bent.
De Surrender-room is de kamer waar de overgave en capitulatie van Duitsland plaatsvond. De kamer is zo authentiek mogelijk achtergelaten.
In de kamer zie je de tafel waar de legeroversten hun handtekeningen zetten. Aan de muren hangen nog militaire kaarten en informatieborden.
De overgave en capitulatie van Duitsland: officieel einde Tweede Wereldoorlog in Europa
Het is in deze kamer dat het einde van de 2de wereldoorlog in Europa werd beklonken. Berlijn was gevallen en Hitler had zelfmoord gepleegd. Duits Admiraal Dönitz zakte naar Reims af om de voorwaarden voor de overgave en capitulatie van Duitsland en zo ook einde WO2 in Europa te onderhandelen.
Het was echter zo dat eerder in de oorlog de Duitsers aan de Geallieerden hadden aangeboden om zich onvoorwaardelijk over te geven. Dit was nu iets wat generaal Eisenhower terugkaatste. Hij eiste hetzelfde van Duitsland.
Wanneer gaf Duitsland zich over? Hoe eindigde de 2de Wereldoorlog?
Na veel gepalaver zou Duits generaal Jödl het overgave-document voor het einde van wereldoorlog 2 ondertekenen. Hij had wel nog eerst contact gelegd met Groot-Admiraal Dönitz, de opvolger van Hitler. Nadat hij zijn toestemming had gegeven, was er niets meer dat het officieel einde van de Tweede Wereldoorlog in de weg lag.
Wanneer gaf Duitsland zich over?
Op 7 mei 1945, om 2u41. ’s Morgens ondertekende Duits generaal Jödl de onvoorwaardelijke overgave en capitulatie van Duitsland. De wapenstilstand zou ingaan op 8 mei 1945, om 23u01 ’s nachts.
De handtekeningen vormden nog niet het totale einde van WO2. Want Stalin eiste een ceremonie waarbij ook hij aanwezig kon zijn. Dit gebeurde in de nacht van 8 op 9 mei 1945 in Berlijn, in het hoofdkwartier van de Russische maarschalk Zhukov. Zo had ook Stalin en zijn Rusland een rol gespeeld in de Duitse capitulatie in de Tweede Wereldoorlog.
Wie waren nu de belangrijke personen van de Tweede Wereldoorlog?
Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelden veel belangrijke personen hun eigen rol. Hen allemaal overlopen zou me echter te ver leiden. Ik wil wel nog even de belangrijke personen voor het einde van WO2 toelichten. En dan specifiek de personen die een rol speelden bij de ondertekening van de capitulatie van Duitsland en het einde van wereldoorlog 2.
Belangrijke personen officieel einde Tweede Wereldoorlog in Europa:
Generaal Dwight D. Eisenhower: commandant van de Geallieerde strijdkrachten in Europa
Admiraal Dönitz: Duits admiraal die de voorwaarden voor de overgave en capitulatie van Duitsland kwam onderhandelen
Generaal Alfred Jödl: Duitse stafchef. Hij ondertekende de overgave en zo de capitulatie van Duitsland in Reims
Groot-Admiraal Karl Donizt: opvolger van Hitler na diens zelfmoord. Hij gaf aan Jödl de toestemming om de overgave en capitulatie van Duitsland te ondertekenen
Band of Brothers in Reims
Naast het einde van wereldoorlog 2 vond ik in dit museum nog een andere verrassing. Ook Easy Compagny (die van Band of Brothers) had hier een hoofdkwartier. Na Operation Market Garden vertoefde ze in de regio Reims. Ze verlieten Frankrijk en dit gebouw om te gaan vechten in Bastogne.
De sporen die ze daar achterlieten, ben ik gaan zoeken. Meer daarover lees je in mijn verslag over de Band of Brothers in Bastogne.
Meer info over het einde van deTweede Wereldoorlog in Europa
Hopelijk kon dit artikel over het einde van de 2de wereldoorlog en de vrede van de Tweede Wereldoorlog je wat bijleren.
Wil je toch nog meer info over de tweede wereldoorlog? Voor bijvoorbeeld je 2de wereldoorlog spreekbeurt? Heb je nog vragen zoals van wanneer tot wanneer was de Tweede Wereldoorlog? Of hoe eindigde de Tweede Wereldoorlog? Dan raad ik je volgende bronnen aan:
Het was in de winter van 1944 dat de Amerikaanse soldaten van de 101 Airborne Easy Compagnie in de bossen rond Bastogne ingegraven zaten. We kennen de scènes uit de reeks Band of Brothers wel.
Maar wist je dat je het bos nog kunt bezoeken én dat je er nog sporen van de Easy Compagnie terug vindt? Ik bezocht Bastogne onlangs met enkele vrienden en ging een kijkje nemen in de omliggende wouden. En ik leg je hier graag uit hoe je zelf op speurtocht kan gaan.
De situatie: 101 Airborne Easy Compagnie (Band of Brothers) in Bastogne en Foy
Even de situatie uitleggen voor zij die de serie Band of Brothers nog niet hebben gezien (als dat zo is: nu meteen kijken!).
In de winter van 1944 zit Bastogne midden in het oorlogsgeweld. Door haar vele invals- en uitvalswegen (7!) vormde de stad immers een belangrijk militair strategisch punt. Vooral voor de verplaatsing van tanks, die degelijke wegen nodig hadden.
Wist je dat deze oorlogsserie gebaseerd is op een boek? Dat boek kan je hier aanschaffen bij Bol.
Het is de 101 Airborne Easy Compagnie die hier tijdens de winter naartoe wordt gestuurd. Bastogne moet kost wat kost verdedigd worden tegen de Duitsers. Met een tekort aan munitie en bevoorrading, amper winterkledij en zonder sterk strategisch plan trekken de mannen, die we kennen uit Band of Brothers, de bossen rond Bastogne en het nabij gelegen dorpje Foy, in.
De Amerikanen en Duitsers graven zich daar aan de boomgrens van de bossen in. Tientallen schuttersputjes, ook wel foxholes genoemd, verschijnen zo in het bos. Hierin kunnen de mannen, al half liggend, schuilen tegen de koude en de sneeuw. Maar nog belangrijker, ook tegen vijandelijk vuur en bombardementen.
Het zijn die schuttersputjes die nog altijd te bezichtigen zijn. Hieronder lees je hoe je ze zelf nog kunt zien. Maar vooraleer je weet wat je kunt zien, wil ik je graag uitleggen wat de krijgstactiek achter deze oorlogsrelicten was.
De tactiek: schuttersputjes (foxholes) van het 101 Airborne Easy Compagnie in Bastogne en Foy
Wat was nu die tactiek van deze Band of Brothers? Van de 101 Airborne Easy Compagnie maar ook van hun vijand, het Duitse leger? Dat was de krijgstactiek van de schuttersputjes, de foxholes.
Men groef veel putjes in de bossen rond Bastogne en Foy. Waarom? Omdat men beschut moest zijn. Rondvliegende kogels, maar ook schrapnel of stukken boom, konden tijdens bombardement ontweken worden door te schuilen in een schuttersputje.
De putjes waren ondiepe putten. Je kon erin zitten of half in liggen. Zo kon je nog net boven de rand de linie voor je in het oog houden en terug schieten. Maar door je helm, en omdat je lichaam in het putje beschut is, verkleinde de kans om geraakt te worden maximaal.
Een vijandelijke uitval vanuit het tegenoverliggende bos kon je zo makkelijk counteren. Zelf een uitval wagen was dan weer zo goed als onmogelijk. De vijand gebruikte immers dezelfde tactiek van fox holes.
Het zijn nu net die schuttersputjes die nog altijd zichtbaar zijn. Ze zijn minder diep en er liggen er minder dan vroeger, maar je vindt ze redelijk makkelijk terug. Vroeger lag er een foxhole om de drie meter in het bos. Zo kon je makkelijk van putje wisselen en wist de vijand niet waar je zat. Nu blijven vooral de foxholes aan de bosranden nog over.
Het Band of Brothers Memorial van Tom Hanks tussen Bastogne en Foy
Je ijkpunten om sporen van de Tweede Wereldoorlog terug te vinden zijn Bastogne en Foy. Rij vanuit Foy richting Bastogne via de (land)weg tussen de velden. Al gauw krijg je aan weerszijden naaldbossen te zien en loopt de weg wat omhoog. Op het hoogste punt van die lichte helling zie je links een informatiebord staan met een parking.
Meer opvallend staat rechts van de weg: het 101 Airborne Easy Compagnie Memorial, geplaatst door Tom Hanks. Dat herdenkingsmonument kwam tot stand na de opnames voor Band of Brothers, waarbij men daadwerkelijk scènes in de omliggende bossen opnam. Naast relicten uit de Tweede Wereldoorlog sta je dus ook nog op een voormalige HBO-set!
Wist je trouwens dat het hoofdpersonage majoor Winters zijn eigen boek heeft? Bekijk hier zeker eens de memoires van Dick Winters, een mooie aanvulling op het verhaal.
Het Tom Hanks Memorial huldigt de gesneuvelden van de 101 Airborne Easy Compagnie. Het is een mooi monument, met Belgische en Amerikaanse vlag, van waaruit je uitkijkt op de bossen waar de soldaten gelegerd waren.
De bossen van Bastogne en Foy: Bois de Paix
Tussen Bastogne en Foy heb je twee bossen die je kunt bezoeken. Er is het Bois de Paix. Dit ligt meer richting Bastogne. Het is vooral als herdenking voor gesneuvelden bedoeld. Je vindt er informatieborden over gewapende conflicten van over heel de wereld. Er staat ook een aangeplant bos waar langs de boompjes kleine stenen staan met de namen van gesneuvelden op geschreven. In Bois de Paix heb je ook de mogelijkheid om rustig te picknicken.
De bossen van Bastogne en Foy: Bois Jacques
Het bos waar je zeker naartoe wilt gaan is Bois Jacques. Het is hier dat zowel de Amerikaanse als Duitse soldaten in hun putjes tegen de koude en kogels streden.
Het Tom Hanks Memorial is een goed uitgangspunt om je wandeling te starten. Zoals je ziet zijn er verschillende stukken bos. Hiertussen ligt als afwisseling een kaal stuk grond met enkel laaggroei zoals struiken. Het is aan de bosrand van deze stukken dat je moet zijn.
De meeste schuttersputjes zijn ondiep. Toch zijn ze dieper dan de natuurlijke inzinkingen die je in bossen vaak tegenkomt. Wanneer je er ééntje hebt gezien, dan ligt er in de buurt, op maximaal een paar meters afstand, wel een andere.
Hou dus goed de oneffenheden in het oog en begin aan de bosrand. Daar is je kans op het vinden van een fox hole van Easy Compagnie het grootst.
Heb respect voor de Band of Brothers
Ik voeg in dit artikel bewust geen exacte locaties of kaart bij. Dit om ‘massatoerisme’ te ontmoedigen en enkel de echte fan of geschiedenisliefhebber op pad te sturen. Want het is en blijft nog wel een kleine zoektocht.
Ik wil iedereen vragen om respect te hebben voor de omgeving. Ga niet in de schuttersputjes en sta ook niet op de rand ervan. Op die manier vernietig je de kwetsbare grond van de fox holes. En dat mag natuurlijk niet de bedoeling zijn. Loop dus voorzichtig rond. Het zal de sfeer in het bos alleen maar ten goede komen.
Jouw Band of Brothers wandeling naar 101 Airborne Easy Compagnie in de bossen van Bastogne en Foy Ben je in Bois Jacques of andere delen van de bossen rond Bastogne en Foy geweest? Heb je relicten van de Band of Brothers, de 101 Airborne Easy Compagnie, gevonden? Dan mag je ze zeker delen als een reactie of via mijn contactformulier!
Ik leer zelf nog graag tips kennen en wil ze graag verder delen in dit artikel voor andere liefhebbers. Bedankt om me te contacteren!
Heb je deze oorlogsserie nog niet in huis? Dan wordt het dringend tijd! Je kan ze via Bol zowel op DVD als Blu-ray krijgen.
De film Emperor. Die gaat me heel mijn leven bijblijven. Je weet het misschien nog niet, maar ik ben een historicus die al een tijdje in Gent woont. En ik hou van film. Je kunt je dus wel inbeelden hoe hard mijn historisch-filmisch hart sloeg toen ik in september 2014 hoorde van opnames voor de film ‘Emperor’.
Oproep om mee te spelen in The Emperor
Emperor is een Europese spektakelfilm die draait om één van mijn meest favoriete historische personages: keizer Karel V (1500-1555). Hoewel de filmopnames grotendeels in Tsjechië plaatsvonden, schoot men de openingsscènes in Gent. De geboortestad van Karel V. Grootse massascènes voor een spektakelfilm hebben natuurlijk veel figuranten nodig, en zo lanceerde de productie ook in Gent een oproep. Alleen één groot minpunt voor mijzelf: je moest minstens 3 dagen vakantie nemen in de periode oktober-november 2014, en ik had op dat moment geen vakantiedagen meer over. Geen filmopnames voor mij dus. Een gemiste kans. En het leven kabbelde verder.
Tweede kansen bestaan
Een jaar ging voorbij en ik had al lang niet meer aan die gemiste kans gedacht, laat staan aan de film. Tot er plots in augustus 2015 een krantenartikel verscheen. De filmcrew voor Emperor zou immers in augustus neerstrijken in Gent. Mét hoofdrolspeler Adrian Brody. Las ik dat goed? Waren de opnames in 2014 uitgesteld en kwam de hele crew nu pas naar België? Zochten ze weer figuranten? Ja! Ja! En nogmaals ja!
Blijkbaar had men de opnames van 2014 uitgesteld tot de zomer van 2015 en was men eerst naar Oost-Europa getrokken om de andere scènes in te blikken. Daar klopte mijn historisch-filmisch hart weer, en hoe! Maar wat bleek, de eerste week waarin de uitverkoren figuranten hun kledij moesten passen was al verstreken en het was nog maar anderhalve week vóór de eigenlijke filmopnames. Hoe kon ik zo last minute nog een kans maken? Ik besloot er voor de gaan.
Here I come, Emperor film!
Zaterdagochtend. Ik besloot om ’s ochtends meteen een mailtje naar het castingbureau te sturen. Hiervoor moest je een hele waslijst vragen invullen, van rijksregisternummer tot lengte, borst- en heupomtrek. Ook 3 foto’s, voorkant en achterkant hoofd met ook een foto van je gehele lichaam, moesten in de bijlage gestoken worden
Maar gewoon een vragenlijst invullen leek me niet te voldoen gezien het feit dat de meeste figuranten, hoogstwaarschijnlijk allemaal, al waren uitgekozen. Daarom zette ik alles op alles en schreef ik een begeleidende mail waarin ik uitlegde dat ik als historicus, leraar geschiedenis en met een stage aan de VRT achter de rug dé uitgelezen persoon was voor filmopnames over Karel V. Ik zal niet de hele brief hier neerschrijven, maar laat ons zeggen dat ik wel duidelijk maakte hoe uniek de kans voor mij was. Het leek mij één van die ervaringen die heel je leven bijblijven en ik smeekte nog net niet om mee te doen.
Hop, mailtje met al de gevraagde gegevens dus verstuurd naar het castingbureau. Meer kon ik niet doen. Of wel? Ik greep die zaterdagochtend de telefoon en belde de contactpersoon van het castingbureau op. Deze bleek net haar enige vrije weekend tijdens de opnamedagen te beleven –oeps – maar ze apprecieerde mijn follow-up telefoontje en enthousiasme ten zeerste. Ik dacht eerst nog dat mijn kansen verloren waren, want wie gaat nu extra moeite doen voor iemand die je op je vrije dag wakker belt, maar dat bleek goed mee te vallen. Ze zou me echter pas enkele dagen later wat laten weten. Héél spannende dagen .
De contactpersoon had me gezegd dat ik ten laatste maandagavond wat zou horen maar ook dinsdagochtend had ik nog geen mailtje gehad. Dus ik trok mijn assertiefste schoenen aan en stuurde dinsdagmiddag een follow-up mailtje om te horen of er al wat meer nieuws was. Nog geen 5 minuten later rinkelde mijn telefoon en verscheen er een onbekend nummer.
Het was inderdaad de contactpersoon voor de figuratie die belde! Mét ook nog eens goed nieuws! Want ik was als één van de laatste personen uitverkoren om figurant te spelen in de film Emperor in Gent.
Omdat mijn kandidatuur last minute was kon ik meteen aan de slag. Want twee dagen later verwachtte men mij op de pasdag. Het zou de laatste pasdag zijn dus ik mocht mijn vingers al kruisen dat er nog passende kleren overbleven. De instructie dat ik mijn baard niet meer mocht scheren was geen probleem. Scheren vind ik zo al saai genoeg.
Pasdag voor de figuranten van de film Emperor
Het was donderdag. Na mijn werk snelde ik op de fiets naar huis om een douche te nemen. Ik ging er vanuit dat de aankleders wel graag een gewassen lichaam in hun handen krijgen. Zeker gezien het die donderdag één van de laatste hete zomermaanden van augustus 2015 was. En dan was er ook nog de adrenaline door al die spanning.
Aangekomen op de afgesproken locatie, een grote hal, voelde ik al meteen de gezonde spanning die er bij zulke projecten heerst. Zo heerste er het verbod op foto’s nemen. Iemand die dat net iets te opzichtig deed werd al snel gesommeerd de telefoon te tonen en de foto’s te verwijderen. Veel soon to be figuranten waren er ook niet meer aanwezig. Naast mij waren er nog één andere man en één vrouw. Zij mocht een vrouwelijke burgerinwoonster van Gent spelen. De andere man en ik mochten één van de “hoofdrollen” spelen: we waren blijkbaar geschikt om de ketterse Lutheranen te vertolken!
De Lutheranen van de film Emperor
Altijd speciaal om Lutheraan te spelen, maar dit had wel consequenties voor de kledij. Warme consequenties! Want de Lutheranen kleedden zich sober. Zo kregen we zwarte laarzen en een zwarte wollen broek aangereikt. Daarboven het ‘typische’ middeleeuwse losse witte hemd wat je wel vaker in historische films ziet.
emperor film gent
Dat was echter nog niet het einde. Ik kreeg nog een lange zwarte wollen gillet, een zwarte wollen kabuis én als afmakertje nog een zwarte wollen cape. Reken daarbij nog de zwarte wollen muts én hoed en je kunt je al inbeelden dat mijn douche daarvoor niet veel uitmaakte. Het was zweten. Dat beloofde al voor de opnames!
De opnames voor de film Emperor in Gent
Dag 1: aankleden
Om vijf uur ‘s ochtends was ik aanwezig in de kleedruimtes. Niemand in Gent te. Alhoewel, hoe dichter ik bij de Korenmarkt kwam hoe meer mensen ik zag wandelen en fietsen. Allemaal met hetzelfde doel: de opnameset van de Emperor film.
Ik parkeerde mijn fiets in de stalling van de Sint-Michielsbrug. Een hek sloot de Graslei en Sint-Michielsbrug op die plek echter af, dus ik moest een woonblok omlopen. De bewaker was echter zo vriendelijk mij door te laten zodat ik kon doorsteken over de brug. Maar dat had ik dus beter niet gedaan! Voor de opnames was de Sint-Michielsbrug immers omgedoopt tot een modderpoel waar ik letterlijk enkeldiep in wegzakte. Molenwiekend om niet uit te glijden geraakte ik stap voor stap aan de andere kant van de brug. Ik zou al een geweldige eerste indruk maken met mijn modderige schoenen, die ik amper schoon gewreven kreeg aan wat gras dat tussen enkele kasseien piepte.
Eenmaal in de kleedruimte aangekomen heerste er een algemene staat van opwinding, hoewel het nog zeer vroeg was. We bekeken elkaar met een blik van samenzwering. We zaten immers allemaal in hetzelfde leuke schuitje. Één van de kandidaat-figuranten gedroeg zich echter een beetje zat en zot, wat al meteen voor algemene hilariteit bij de figuranten, en nervositeit bij de bewaking, zorgde. Onder het luid uitroepen van “amateurs” werd de man de deur gewezen. Verschillende keren, want hij bleef maar terugkomen. Dat begon al goed!
Dag 1: lopen voor die paarden!
Als Lutheraan had ik het geluk dat de meeste filmscènes rond deze personages draaiden en ik dus vaak in actie mocht schieten. Op de Korenlei had de filmcrew een heuse middeleeuwse winkelstraat met kraampjes nagebouwd. En voor wie het zich bij het kijken van de film afvraagt; ja, al de groenten en vis die je ziet liggen was levensecht! Enkel het konijn in de kooi was opgezet. Of kon heel goed acteren!
Als eerste opdracht mochten wij als marktgangers een dagelijkse wandeling tussen de kraampjes maken. Al gauw zou de sfeer omslaan wanneer een amokmaker onder luid geroep ons zou passeren. Het ging hier al meteen niet meer over gewoon wat op de achtergrond staan. Nee, we mochten meteen reageren en interactie opbouwen met de hoofdacteur van die scène!
Dat was echter nog maar het begin van een spannende dag. Want toen men vroeg naar figuranten die snel konden lopen, glipte ik snel bij de uitverkoren. Gelukkig had ik nog een beetje basisconditie, want de opdracht was niet min. De scène speelde zich weer af op de nagebouwde markt, waar nu een groep vechtende ridders te paard grote opkuis zou houden.
De opdracht was duidelijk: deze getrainde filmpaarden stoppen voor niets of niemand dus maak je weg. Op de cue kwam het er dus op aan om weg te lopen en weg te duiken voordat de brullende ridders te paard ons inhaalden. Een stuntman belandde tijdens die scène bijna onder de hoeven van de paarden. ’s Avonds op het nieuws kon je zien hoe de cameraman en klankman door een van de dieren omver werden gelopen. Het paard verpinkte geen seconde. Het leven van een figurant: lopen voor je leven. Maar tegelijk ook de droom van een historicus: in historische klederdracht op een middeleeuwse markt achterna gezeten worden door ridders te paard. Reenactment op zijn best!
Als filmliefhebber (en sporadische scenarist) vond ik het ook heel interessant om Lee Tamahori, regisseur van de Emperor film, van dichtbij aan het werk te zien.
Dag 2: acteren met Adrien Brody & Michael Pas
Mijn tweede dag als figurant speelde zich af op de Sint-Michielsbrug van Gent, samen met de rest van de Lutheranen. Daar kregen we de opdracht om mee te acteren en niet zomaar te figureren. Met de hoofdacteurs, Adrien Brody en Michael Pas, recht tegenover ons, en Pas zelfs te midden van ons. De adrenalinerush kwam weer opzetten met topacteurs letterlijk binnen handbereik! Een niet alledaagse ervaring me dunkt én weer heel leerrijk. Niet dat ze veel professioneel oog hadden voor de figuranten. Michael Pas oefende vooral zijn Engelse zinnen. Ook hij had blijkbaar wat zenuwen om tegenover Adrien Brody te staan!
Ook tijdens deze brugscènes moesten we weer een interactie opbouwen met de hoofdacteurs. Wanneer zij hun toespraak naar ons, Lutheranen, voerden, moesten wij hierop reageren. Angstig, boos, rebellerend, vol verdriet. Al de emoties passeerden de revue. Al de camerastandpunten ook en zelfs met of zonder geluid (zeer grappig om meer dan 50 mensen in paniek te zien lippen) mochten we de scènes herdoen.
Dag 3: spelen met vuur!
De derde, en voor mij laatste dag als figurant in de emperor film, was dé apotheose van een geweldige ervaring.
De eerste taak van die dag was joelend rondlopen. Zonder beeld, enkel geluidsopnames om als achtergrondgeluid van een grote groep mensen te dienen. Altijd speciaal, zo’n opnames en ik vermoed dat de beelden die via smartphones werden genomen zeer confronterend zullen zijn.
Als besluit mochten we echter met vuur spelen op het pleintje voor de Sint-Michielskerk. Als ketterse plunderaars mochten we gooien met beelden en ander kerkelijk interieur (allemaal filmprops natuurlijk). Er brandde al een stapel boeken, kerkstoelen en schilderijen maar wij mochten de hoop wat vergroten. Leef je uit riepen ze ons toe en dat deden we dan ook. Nooit gedacht dat ik als historicus perkamenten en schilderijen uit de “16de eeuw” met plezier in het vuur zou gooien.
Een trailer voor de film Emperor?
Is er nu al ergens een trailer voor de film Emperor in omloop? Op dit moment nog niet (van zodra die er is plaats ik hem onderaan dit artikel). De filmindustrie is een hele mallemolen en de release is al een paar keren uitgesteld.
Maar niet getreurd, ook zonder Emperor trailer kun je al beelden zien. Onderstaande video toont je scène van dag 3 die ik hierboven beschreef. We plunderen de Sint-Michielskerk in Gent.
Wil je me aan het werk zien in de emperor film? Dat kan! Op 1 minuut 28 seconden zie je me het plein oversteken van rechts naar links. Ik ga aan de haal met een kerkstoel. Ketter dat ik ben.
Laatst las ik een interessant boekje over de mijnramp in Marcinelle, le Bois du Cazier. Het was het boekje getiteld ‘Mannen met zwarte gezichten’ dat een bundeling is van een interview met, en reportages van, journalist Gaston Durnez.
Het bracht me in contact met een stuk Belgische geschiedenis dat ik hier graag met jullie deel: de grootste Belgische mijnramp.
De mijnramp Marcinelle: context
Veel Belgen hebben al wel van de mijnramp in Marcinelle gehoord. Hieronder leg ik je kort uit hoe deze ramp plaatsvond. Maar het is ook belangrijk de context te weten om zo de omvang van de mijnramp te kunnen vatten.
België richtte zich na de Tweede Wereldoorlog immers sterk op steenkool. Het leek een manier om economisch weer sterk te staan na de desastreuze oorlogsjaren. Men sloot zelfs een immigratiepact met Italië. Daarvoor waren het Duitse krijgsgevangen geweest die in onze mijnen naar steenkool groeven. De Italianen zouden echter hun plaats in de schamele barakken innemen.
Le Bois du Cazier: de mijnramp van Marcinelle
De mijnramp van Marcinelle vond plaats in de steenkoolmijn Le Bois du Cazier. Dit was een verouderde mijn waar op 8 augustus 1956 de ramp plaatsvond.
Rond 8u ’s ochtends wou mijnwerker Lanetta immers een volgeladen kolenwagen in de liftkooi plaatsen. Het systeem zat als volgt in mekaar: in de kooi stond een leeg karretje. Dat duwde men met een vol karretje aan de andere kant van de open kooi eruit zodat de kooi vol met geladen karren kwam te staan. Eenmaal gevuld kon de liftkooi naar boven.
Bij het verplaatsen van de steenkoolkarren ging het echter fout en zowel de lege kar als de volgeladen kar staken half op de liftkooi. Toen de lift naar boven werd gehaald braken de uitstekende karren dan ook een balk af. Dit zorgde voor een kettingreactie.
Door dit ongeluk braken immers ook hoogspanningskabels en een oliedrukleiding af. Le Bois du Cazier was nog maar één van de twee steenkoolmijnen die oliedrukleidingen gebruikten om de karren te vervoeren in plaats van de veilige leidingen onder waterdruk. Want het kwam door de combinatie van de afgebroken hoogspanningskabels en de oliedrukleiding dat er een plotse maar hevige brand ontstond.
Brand in Le Bois du Cazier
In de steenkoolmijnen zorgde men natuurlijk ook voor verluchting. Die speelde de mijnwerkers nu echter parten. Want het vuur werd hierdoor enkel maar verder aangewakkerd. Dit zorgde voor zowel grote vlammen als het verspreiden van rook en giftige stoffen in Le Bois du Cazier.
De hitte van de brand maakte de liften in de mijn ook nog eens onklaar. Kabels braken af en liftkooien vielen de diepte in.
Verschillende pogingen om de mijnwerkers, die op het moment van de ramp in de tunnels zaten, te redden konden nog enkele levens redden. Maar in totaal kwamen 262 mensen om, waaronder 136 Italianen en 95 Belgen.
Naweeën van de mijnramp van Marcinelle (Bois du Cazier)
De mijnramp van Marcinelle in Le Bois du Cazier had verschillende aflopen:
• Adolphe Calicis werd uiteindelijk tijdens een proces als zondebok aangewezen omdat hij de signalen van de ramp niet juist had geïnterpreteerd en verholpen. Nochtans had hij vlak na de ramp alles in het werk gesteld om zoveel mogelijk mensen te redden
• Mijnwerker Lanetta zag men dan weer als veroorzaker van de ramp. Weduwen eschimpten hem en men stuurde hem voor zijn eigen veiligheid naar Canada.
• Eigenlijk voldeed Le Bois Du Cazier aan de wettelijke veiligheidsvoorschriften. Die werden na de mijnramp van Marcinelle dan ook bijgesteld.
• Een jaar na de ramp werkte men weer in de mijn, die zou sluiten in 1961. Nu doet het dienst als museum.
• Het immigratiecontract met Italië werd opgeschort. Het zouden nu Spanjaarden, Grieken en Turken zijn die in België de mijnen zouden bevolken.
De artikels van Gaston Burnez: het lezen waard!
In 2015 bracht Linx+ het boekje ‘Mannen met Zwarte Gezichten’ uit. Caroline Cocquyt en Jurgen Masure verzorgden een interview met journalist Gaston Durnez. Ze bundelden ook de artikels die hij in 1956 over de mijnramp van Marcinelle schreef.
De publicatie laat ons kennismaken met de mijnramp van Le Bois du Cazier én met de journalistiek van de jaren ’50. Zeker de moeite waard om te lezen dus, en je kunt ze hier bestellen!
Ook deze documentaire is interessant, omdat ze veel archiefbeelden toont:
Hallo, ik ben Rob en schrijf deze geschiedenisblog. Ik ben een historicus en leraar. Met deze geschiedenisblog wil ik mijn passie voor geschiedenis met jullie delen. Veel leesplezier!
