In dit artikel bekijk ik even de Ferraris kaart van het 18de eeuwse Smeermaas van dichterbij. Al snel is te zien dat er veel verschillen zijn met het hedendaagse Smeermaas. Meer dan bijvoorbeeld een oud gehucht zoals dat van Pietersheim.
Een oude kaart van Smeermaas
Ook in de 18de eeuw lag Smeermaas in grensgebied. Zoals duidelijk te zien op de kaart d.m.v. de stippellijn.
Rechts van de bewoningskern is ook de Maas te zien. Een rivier had, zelfs nu nog, vaak invloed op de ligging van bewoning én op het landschap. Dat zie je op deze kaart, vooral rechts van de rivier. Daar komen vooral weilanden voor die een meer vochtige grond nodig hebben. Dit in tegenstelling tot verder weg van de rivier waar we op de kaart terug de groen/geel gearceerde lijnen zien die akkers voorstellen. Eenzelfde tegenstelling in grondgebruik zagen we ook op de kaart van Lanaken.
Zoals vaak voorkomt zie je dat de bewoning langs de weg gelegen is. Smeermaas is echter klein zodat alle bewoning langs de hoofdweg lag. Ook hier zien we, zoals bij de andere woningen, een nabijgelegen kleine boomgaard.
Oud Smeermaas vergeleken met nu
Hét grote verschil met het oude Smeermaas en nu is de aanleg van de Zuid-Willemsvaart.
Natuurlijk is er ook de aangroei van gebouwen, met daarmee gepaard het verdwijnen van de akkers die in de 18de eeuw voor een weids uitzicht zorgden.
Heb je zelf nog verhalen of toevoegingen over de geschiedenis van Smeermaas? Stuur ze dan zeker eens door via mijn contactformulier!
Op de kaart wordt het 18de eeuwse Lanaken de ‘seigneurie de Lonaken’ genoemd.
Wat al meteen opvalt is een sterke concentratie van de bewoning. De bewoning in het 18de eeuwse Lanaken grensde aan de kerk. Die kende toen nog een andere oriëntering dan ze nu heeft. De huidige Sint-Ursulakerk bouwde men immers in 1860, zo’n honderd jaar na het ontstaan van de Ferrariskaart.
Details van oud Lanaken op de kaart
Wat leren we nog uit deze kaart van Oud-Lanaken? Net zoals we al in de andere woonkernen zagen, hebben ook hier de huizen een aangrenzende boomgaard. Nog opvallend is de Langkeukelbeek die het oude Lanaken doorkruist en richting Pietersheim loopt. Op dit moment ligt deze beek deels onder het Molenweideplein.
Als je de beek richting Pietersheim (rechts op de kaart) volgt, dan vind je aan weerszijden twee afbeeldingen op de kaart. Dit zijn volgens mij vijvers die in het 18de eeuwse Lanaken daar gelegen waren.
Ferraris kaart van Lanaken
Nog opvallend is de tweedeling van grondgebruik in het oude Lanaken. Zo zie je onder de dorpskern de akkervelden liggen. Volgen we de beek naar links op, dan komen we in weilanden terecht. Waarschijnlijk had dit te maken met de eerder vochtige grond hier, door de aanwezigheid van de beek.
Oud Lanaken versus Oud Pietersheim
Hoewel Lanaken nu de kern is van Groot-Lanaken, zien we op de Ferrariskaart dat het in de 18de eeuw niet helemaal hetzelfde was als nu. Toen lag het zwaartepunt eerder in het gehucht Pietersheim, waar er een veel dichtere bewoning was. Niet zo verwonderlijk natuurlijk. De dorpskern was ook in Pietersheim al heel oud, maar je had er de nabijheid van het kasteeldomein dat aantrekkelijk was voor bewoning en voorzieningen.
Heb je zelf nog info? Verbeteringen? Verhalen over een oudere periode uit Lanaken? Laat het dan zeker weten via mijn contactformulier!
Wil je zelf de Ferraris atlas in huis halen? Dat kan! Ik raad je aan ze via Bol te kopen, dat kan je via deze link.
In dit artikel wil ik samen met jou een kijkje nemen naar het domein & gehucht van Pietersheim in de 18de eeuw (1777). Hoe zag het landschap er toen uit? Dat komen we te weten via de bekende Ferraris atlas.
Het kasteeldomein Pietersheim in de 18de eeuw
Op de kaart hieronder zie je het kasteeldomein van Pietersheim. Wat natuurlijk overheerst op dit stukje Ferrariskaart, is het bos van Pietersheim. Aan de afbeelding van de bomen te zien gaat het hier volgens de makers van de kaart over hoogstammen. Niet verwonderlijk wanneer je ook nu nog in het bos komt.
De waterburcht zelf is onderaan de kaart te zien. Het eiland met de drie rode gebouwen toont ons de burchtsite. Het rode gebouw links duidt waarschijnlijk op de verdwenen stallen. Het gebouw in het midden toont ons de woonst van de toenmalige heer. Ook dit gebouw is verdwenen, maar de fundamenten heeft men bij de renovatie van de waterburcht met plantenkorven uitgebeeld. Zo krijg je een idee van hoe het gebouw er heeft uitgezien (met bijvoorbeeld een klein torentje in het midden). Het rode gebouw rechts duidt dan weer op de kapel en andere bijgebouwen waarvan je nu nog goed de sporen terugvindt. Zeker een bezoekje waard dus!
Ferraris Kaart van Pietersheim
Wat we rond de waterburcht zien, zijn de kasteelgrachten. Zij creëren ook de twee eilandjes die je boven het burchteiland op de kaart vindt. De groen en geel gekleurde vakjes die je op deze eilandjes ziet, duiden op moestuinen. Die zorgden rechtstreeks voor voedselvoorziening van de waterburcht. Op dit moment is dit terug omgevormd tot bos.
Wat mis je misschien nog? Het meer recente slot van Pietersheim? Dat werd pas een kleine 20 jaar later dan deze kaart gebouwd.
Het gehucht Pietersheim in de 18de eeuw
Naast het kasteeldomein Pietersheim, heb je natuurlijk ook nog het gehucht Pietersheim. Dit ontstond aan het kruispunt van de huidige Waterstraat en Koning Albertlaan.
Op de kaart zie je duidelijk de Waterstraat. Dit is de straat die van bovenaan de kaart helemaal naar beneden loopt en aan weerszijden gebouwen heeft staan. En waarom Waterstraat? Als je goed kijkt, dan zie je dat er een golvend waterloopje dat de grachten van de waterburcht voedt: de Asbeek.
De Waterstraat zelf heeft amper huizen. Dat zou nochtans niet meer lang duren. Zelfs woningen die er nu nog staan dateren al uit de 19de eeuw. In de vroegste periode van het gehucht Pietersheim zijn het echter de (zoals ze nu heten) Putstraat en Winningerstraat die de kern van de bewoning vormen.
Ook in dit gedeelte van Lanaken (het gehucht Pietersheim) zien we weer veel boomgaarden. Iets wat we ook al in Neerharen en Rekem op de Ferrariskaart ontdekten.
Hocht in de 18de eeuw: rechtstreekse verbinding met Pietersheim
Helemaal rechts zien we Hocht. Deze heeft binnen zijn muren duidelijk moestuinen, boomgaarden en grote gebouwen. Let ook zeker de weg die eruit vertrekt (naar links op de kaart). Langs deze weg ligt een andere beek: de Langkeukelbeek.
Wanneer je die weg volgde, dan kwam je rechtstreeks aan de dreef naar het kasteeldomein uit. Dat stukje dreef bestaat nog en sluit, nu aan op de Koning-Albertlaan. Vandaaruit wordt de rechtstreekse weg naar Hocht afgesneden door het kanaal.
Kaart van Hocht en Pietersheim
Zoals je ziet waren waterwegen een belangrijk onderdeel van het uitzicht van het landschap. Zowel wegen als gebouwen werden afgestemd op de aanwezigheid van rivieren en beken. De waterburcht had de beken nodig voor watervoorziening (persoonlijk en voor de kasteelgrachten). Hocht werd dan weer strategisch bij de Maas gebouwd.
Heb je zelf nog aanvullingen of verbeteringen? Gebruik dan zeker mijn contactformulier!
Net zoals in mijn artikel over het oude Rekem bespreek ik hier kort het Neerharen van de 18de eeuw. Hoe dat eruit zag is makkelijk te achterhalen via de Ferraris-kaart.
De geschiedenis van Neerharen: een blik op de 18de eeuw
Wat al snel opvalt aan de kaart is dat het gebied Neerharen dun bevolkt is. We zien enkele huizen en grotere boerderijen aan weerskanten van de weg liggen. Op deze manier zijn er drie groepjes van woongebied ontstaan, elk van enkele gebouwen groot.
De gebouwen hebben vaak een L-vorm. En wat nog opvallend is: ze beschikken allemaal over hun eigen kleine boomgaard. Dit is te zien aan de boompjes die getekend zijn op het erf rondom de huizen. De boomgaarden en erf van de huizen zijn dan weer afgezoomd door hagen.
Het is niet vreemd dat iedereen zijn boomgaard had. We zitten aan de noordelijke kant van de vruchtbare Haspengouwse grond. De opbrengsten van de boomgaard waren in de 18de eeuw welkom. Die opbrengst kon men makkelijk verdubbelen, want in onze streek had men vaak én een boomgaard met tussen de bomen wat vee. Belangrijke bronnen van voedsel en inkomsten.
Opvallende gebouwen in het Neerharen van de 18de eeuw: kerk en kasteel
Wat me wel in het oog sprong is de kerk. Deze is toch aanwezig, hoewel de bewoning schaars is.
Nog een gebouw, eentje waarvan ikzelf nog nooit had gehoord en misschien velen onder jullie ook niet, is het kasteel in het noordoosten.
Rechtsboven de woonkern van Neerharen zijn twee vierkante gebouwen te zien. Errond ligt een gracht. De tekst op de kaart luidt ‘Chateau’. Zoals je kunt zien snijdt de gracht het eiland nog eens in twee en splitst het de gebouwen nog eens op. Een brug is wel aanwezig.
Het kasteel in het oude Neerharen
Het kasteel stamt waarschijnlijk uit de vroege middeleeuwen en wordt al vernoemd in de 13de eeuw. Door de belegeringen van Maastricht wordt ook de omgeving slachtoffer. Dit had ook zijn impact op deze waterburcht. Zo is er op een kaart uit 1846 al niets meer te zien van de gebouwen die er stonden. De ruïnes zijn nog zichtbaar midden 19de eeuw, maar al snel verdwijnen ze uit het landschap. Met de komst van het kanaal werden de laatste resten begraven.
Neerharen in de 18de eeuw versus nu
Er is veel veranderd aan de plattegrond van Neerharen. Vooral door de komst van de Zuid-Willemsvaart.
OP de 18de-eeuwse kaart zien we nog dat de huidige Heirbaan de belangrijkste verbindingsroute was. Niet moeilijk, dit was al zo sinds de komst van de Romeinen. In onze tijd zien we dat de hoofdbaan echter meer naar het westen ligt (de Staatsbaan).
Wat we ook nog op een hedendaags plan herkennen is de Kasteelstraat. Dit is de straat die we ook herkennen op de Ferrariskaart en die richting het kasteel liep.
Mocht je zelf nog een verhaal weten over een straatnaam of de straat zelf, geef me dan zeker een seintje via mijn contactpagina!
Ook correcties zijn altijd welkom wanneer nodig! Het interpreteren van een kaart is immers niet altijd even makkelijk…
Wil je zelf de Ferrarisatlas aanschaffen? Dat kan zeker, via Bol.com
Tijdens mijn opleiding tot historicus heb ik vaak met historische kaarten gewerkt. Wat me altijd bijbleef was de Ferraris atlas. Daarom toon ik je hier graag het oude Rekem op de Ferraris kaart.
Een kaart van Rekem
Zoals je hieronder kunt zien heb ik de kaart van Rekem geplaatst. Als je op de kaart klikt wordt hij groter.
Deze Rekem kaart komt uit de Ferraris atlas, een 18de eeuwse kaartenverzameling.
Je ziet op deze kaart duidelijk hoe het landschap er uitzag op het einde van de 18de eeuw. Zo zien we veel akkers en velden. Deze zijn afgebeeld door de kale, lichter gekleurde, stroken met lijntjes op. De rode gebouwen op de kaart zijn de gebouwen van het oude Rekem.
De bomen die je rond het oude Rekem ziet staan zijn volgens mij boomgaarden. Ze zijn herkenbaar aan de mooie rechte lijnen waarop de bomen geplaatst zijn.
Ook mooi om te zien zijn de wegen die omzoomd zijn met bomen. Je ziet daarbij ook duidelijk een hoofdweg richting Neerharen (en verder naar Lanaken).
Het oude Rekem op kaart
Wat is nog leuk om te zien op deze kaart van het oude Rekem? Dat is het kasteel. Op de kaart aangeduid rechtsboven met de benaming ‘Chateau’.
Het kasteel is het grotere rode gebouw rechts van het centrum van het oude Rekem. Je ziet duidelijk een oprijlaan richting het gebouw, met bomen aan weerszijden.
Links ervan zijn er weer rijen bomen te zien. Een vrij grote boomgaard. Deze behoorden waarschijnlijk toe aan het aangrenzende rode gebouw met het zwarte kruisje op: de kerk.
Het oude Rekem vs. het nieuwe Rekem op kaart
Ik leg als besluit nog even de nieuwe kaarten ook op tafel. Hierin zie je duidelijk nog de resten van het oude Rekem zoals hierboven op de 18de eeuwse kaart uitgebeeld.
De Paterstraat en de Herenstraat is duidelijk de rechte straat die je ook op de Ferraris kaart van Rekem herkent. De onderstaande huizenrij met onder de huizen de tuinen zijn ook nu nog altijd zichtbaar.
De straat werd wel doorgetrokken in wat de Kanaalstraat is geworden. Deze snijdt zo een stukje van het oudere kasteeldomein af. De straat die vroeger een bocht naar onder maakte om dit domein te omzeilen bestaat echter nog altijd: Oude God.
Natuurlijk is ook de aanleg van het kanaal een groot verschil met het 18de eeuwse oude Rekem.
Oproep:
Ik lanceer graag deze oproep: zelf ben ik niet van Rekem en vergissen is menselijk. Heb je fouten opgemerkt? Laat dat dan zeker weten via mijn contactformulier en ik pas het snel aan.
Heb je echter meer informatie over details van deze kaart van Rekem? Ook dan mag je me dat laten weten via mijn contactformulier.
Wil je trouwens de Ferraris atlas in je bezit hebben? Dan raad ik je dit exemplaar aan:
Hallo, ik ben Rob en schrijf deze geschiedenisblog. Ik ben een historicus en leraar. Met deze geschiedenisblog wil ik mijn passie voor geschiedenis met jullie delen. Veel leesplezier!
