Iedereen heeft wel eens van de Brugse Metten in 1302 en de leuze schild en vriend gehoord. En Jan Breydel en Pieter De Coninck zijn ook geen onbekende uit de Vlaamse en Belgische geschiedenis. Wil je je geheugen toch nog even opfrissen? Dan leg ik het graag nog eens voor je uit.
Gwijde van Dampierre versus Filips de Schone
Het verhaal van de Brugse Metten begint nog vóór het bekende jaar 1302. Er heerste immers een politieke instabiliteit. Zo had je het gebied ten westen van de Schelde (Artesië en Vlaanderen). Hier speelde de koning van Frankrijk de baas. Ten oosten van de Schelde had je dan de Nederlanden waar de Duitse keizer aanspraak op maakte.
Op het einde van de 13de eeuw liepen de politieke spanningen hoog op. In de jaren 1290 ontstonden er daarom coalities. Zo spanden Frankrijk en het graafschap Holland samen om de graaf van Vlaanderen, Gwijde van Dampierre, tegen te werken en de macht over de Scheldemonding te krijgen. Dit was toen een belangrijke handelsroute. De Engelse koning Edward I zal zich echter bemoeien en deze coalitie tegenwerken.
Wil je meer weten over de graven van Vlaanderen? Dan raad ik je aan het boek Graven van Vlaanderen aan.
Voor Gwijde van Dampierre waren het dus geen makkelijke tijden. Hij zag zijn macht verbrokkelen en opgeslorpt worden door zijn rivalen. Ook de koning van Frankrijk, Filips de Schone, deed zijn zegje en probeerde zo veel mogelijk de baas te spelen over Gwijde Van Dampierre.
Gwijde van Dampierre zoekt steun
Omdat Filips de Schone zijn macht meer en meer over Gwijde van Dampierre liet gelden, besloot deze laatste stappen te ondernemen.
De Franse koning kreeg ondertussen de patriciërs aan zijn kant. Dit waren Vlaamse burgers met een méér dan gemiddeld vermogen. Gwijde van Dampierre zag daarom maar één oplossing: steun zoeken bij de ambachtslieden in het graafschap Vlaanderen. Deze protesteerden immers tegen het bewind van de patriciërs. Onder het motto ‘de vijand van mijn vijand is mijn vriend’, ontstonden er zo twee coalities in het graafschap Vlaanderen.
Naast de ambachtslieden zocht Gwijde van Dampierre ook toenadering tot de Engelse koning. Deze beloofde hem militaire steun.
Nu hij de ambachtslieden en de Engelsen aan zijn kant had, deed de graaf van Vlaanderen een gedurfde zet. Hij verbrak het leenverdrag met zijn leenheer: de Franse koning Filips de Schone.
Filips de Schone versus Gwijde van Dampierre: einde van het graafschap Vlaanderen
De Franse koning reageerde furieus op het verbreken van het leenverdrag. Hij stuurde zijn ridderleger erop uit en veroverde al snel grote steden zoals Kortrijk en Brugge. Dit met de steun van Fransgezinde patriciërs. Zo mislukten de plannen van Gwijde van Dampierre.
Uiteindelijk hield het graafschap Vlaanderen in 1300 op met te bestaan. De Franse koning had immers al de Vlaamse steden in zijn handen gekregen. In plaats van een graaf kwam er een Franse gouverneur. Gwijde van Dampierre bleef achter met het kleine graafschap Namen.
Een revolutie broeit: ambachtslieden versus patriciërs
De kiemen van een nieuw conflict waren nu gelegd. Want de ambachtslieden protesteerden nog altijd tegen het bewind van de patriciërs. Die waren nog sterker geworden nadat de Franse koning nu zijn volledige wil in Vlaanderen kon opleggen.
De bevolking in de steden groeide ondertussen verder aan. Dit zorgde voor meer handel en industrialisatie. En dus meer ambachtslieden. Die gingen echter nog altijd gebukt onder de macht van de patriciërs, wat meer en meer wrevel opwekte.
Een eerste conflict deed zich voor toen Filips de Schone een oude belasting (het ongeld) weer in leven riep. De ambachtslieden legden hierop het werk neer. Maar de patriciërs zetten hen manu militari weer aan het werk, waardoor de onvrede bleef bestaan.
De reactie van de ambachtslieden was een protest op straat. Op de Vrijdagsmarkt in Gent stroomden ze samen, gewapend met hun goedendag. Ze dreven honderden patriciërs in het nauw. Enkelen daarvan verdronken met hun paard in de nabijgelegen Leie. Anderen verschansten zich dan weer in het Gravensteen. De ambachtslieden belegerden echter de burcht en de patriciërs moesten uiteindelijk trouw zweren aan het volk.
De Franse gouverneur, die Gwijde van Dampierre verving, merkte dat er naast Gent ook onrust ontstond in Brugge. De gouverneur had echter maar weinig Franse ridders in de buurt om de veiligheid te garanderen. Daarom maakte hij de tactische keuze om aan alle eisen in Gent toe te geven en zijn ridders uit die stad terug te trekken. Zo kon hij op volle sterkte Brugge in bedwang houden.
De Brugse Metten: Klauwaerts versus Leliaerts
In Brugge had ondertussen een kleinzoon van Gwijde van Dampierre zich laten uitroepen tot regent. Dit was Willem van Gulik. Zijn volgers noemden zich de Klauwaerts, naar de klauwen van de leeuw die in het wapen van het graafschap Vlaanderen stond. Dat hij zich liet uitroepen tot regent was belangrijk. Zo oversteeg hij het lokale niveau en kreeg zijn leiderschap een bredere impact en steun. Zijn tegenstanders noemt men de Leliaerts, naar de lelies in het Franse wapenschild.
De Brugse Metten: schild en vriend
De Brugse Metten vonden plaats in de ochtend van 18 mei 1302. De dag ervoor waren de Franse ridders in Brugge samengekomen. De Klauwaerts vreesden repressie en ook zij troepten samen. Tijdens de ochtendlijke kerkelijke metten overvielen ze meer dan honderd Fransen. Ook Franssprekende patriciërs vormden een doelwit. Men overviel hen in hun slaap en sneed hen genadeloos de keel over.
Wil je meer weten over de middeleeuwse geschiedenis van de stad Brugge? Dan raad ik je aan om het boek Brugge, een middeleeuwse metropool bij Bol aan te schaffen.
Hoe men wist of men met een Franstalige persoon te maken had? Men gebruikte de strijdkreet ‘schild en vriend’. Die klinkt immers anders wanneer een Nederlandstalige of Franstalige persoon het uitspreekt. Zei men eerder ‘scilt’, dan zat men in de problemen.
Jan Breydel en Pieter de Coninck
Wat hebben bekende figuren als Jan Breydel of Pieter de Coninck hier nu mee te maken? Omdat de Brugse Metten (en later de Guldensporenslag) zo succesvol waren, kon het niet lang duren of men schreef erover. Dat deed bijvoorbeeld Lodewijk van Velthem ook,in een kroniek.
In die kroniek wordt de persoon Pieter de Coninck beschreven. Hij deed samen met leider Willem van Gulik een intrede in Brugge na de overwinning op de Fransen.
Pieter de Coninck zelf was een wever, dus een van de ambachtslieden.
Buiten de kroniek schreef Hendrik Conscience, zowat vijf eeuwen later, het boek De Leeuw Van Vlaanderen. Hierin wordt naast Pieter de Coninck nog een andere figuur naar voren geschoven: Jan Breydel. Hij zou een slager zijn geweest, dus ook één van de ambachtslieden die meedeed aan het verzet tegen de Fransen.
Over de precieze rol van zowel Pieter de Coninck als Jan Breydel is echter maar zéér weinig geweten. Het is zelfs niet zeker of ze ook echt meededen aan de Brugse Metten.
Besluit: de Brugse Metten
Van Gwijde van Dampierre en Filips de Schone tot Jan Breydel en Pieter de Coninck. De aanloop naar de Brugse Metten was lang en de verzetsdaad kende verschillende oorzaken. De Brugse Metten waren met hun schild en vriend dan ook de uitbarsting van enkele dieper liggende frustraties die al langer bestonden dan 1302.
De Brugse Metten waren echter nog niet het einde van dit verhaal. De Franse koning wou immers wraak voor deze verzetsdaad. Een Frans ridderleger werd er op uitgestuurd en zocht het conflict op met de Vlaamse ambachtslieden. Dat conflict zou er ook komen, op 11 juli 1302: de Guldensporenslag.
Wil je je verdiepen in de middeleeuwse geschiedenis van Vlaanderen? Dan raad ik je aan om het boek Vlaanderen in de middeleeuwen eens te bekijken.
