Een grensgebied in oorlog

Dat de gemeente Groot-Lanaken een grensgebied is weten we allemaal. We hebben de Maas als grens met Nederland en ook Duitsland ligt niet ver. Die ligging heeft ons echter doorheen heel de geschiedenis naast voordelen toch ook al wat problemen opgeleverd. Immers, waar er grenzen zijn, zijn er gewapende conflicten. Zowel vroeger als nu.

Denk maar aan het 16de-eeuwse conflict tussen Spanje en de protestantse beeldenstormers. In 1579 begon de Spaanse gouverneur van de Nederlanden, Alexander Farnese, met zijn beleg van Maastricht. Hiervoor confisqueerde Farnese het kasteeldomein Pietersheim om de waterburcht als hoofdkwartier te gebruiken. Dit had niet alleen een effect op de burcht zelf, die de Spanjaarden bij hun vertrek geplunderd achterlieten, maar ook op de bevolking van Groot-Lanaken zelf.

De duizenden Spaanse soldaten die Maastricht belegerden moesten immers ergens verblijven en vooral in Neerharen sloegen zij hun tenten op. Dat deden ze natuurlijk op vrijstaande plekken, wat in die tijd vooral akkers waren. Dit betekende dat de lokale boeren onmogelijk op hun akkers konden zaaien of oogsten wat voor vele families in de streek tot honger leidde. Bij het verplaatsen van dergelijke grote groepen mensen was het risico op het overdragen van ziektes altijd groter. Een leger dat in je streek passeerde liet dus zeker zijn sporen na.

Alexander Farnese

Ook toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak werd het snel duidelijk dat we door onze ligging het zwaar te verduren gingen krijgen. Op militaire kaarten werden we steevast als potentieel oorlogsgebied aangeduid omdat we zo dicht bij de Nederlandse en Duitse landsgrenzen lagen. Ook de aanwezigheid van belangrijke verbindingswegen speelde ons tijdens die oorlog parten.

Zo was er natuurlijk al de Maas die ons in verbinding stelt met Luik, wat het eerste doelwit van het Duitse leger was. Maar daarnaast liep één van de belangrijkste verbindingswegen in deze streek doorheen Veldwezelt, Lanaken en Rekem. Deze weg noemde men bij ons de “Rue de Tongres à Maaseyck”, een grote weg die het oosten van Limburg doorkruist richting Tongeren en Maaseik. Deze werd later in Veldwezelt tot Kiezelweg omgedoopt, in Lanaken kennen we deze weg nu als de huidige Stationsstraat en Koning Albertlaan en in Rekem vormt ze de Steenweg. Op deze route lag ook een veel gebruikt tramspoor.

In de beginmaanden van de Eerste Wereldoorlog vestigde de Duitse Kommandantur zich ook nog eens in Tongeren en u kunt het dus al raden: wanneer ze zich in Limburg verplaatsten deden de Duitse troepen dat via de belangrijkste wegen en tramsporen. Wanneer begin oktober 1914 de Kommandantur een colonne van meer dan 1.500 infanteristen en artilleriestukken erop uitstuurde om het Belgische verzet in Limburg te breken, kozen ook deze Duitsers deze grote weg. Ze trokken zo door Veldwezelt, Lanaken en Rekem waar ze lelijk huishielden, waarover in een latere column meer.

Lanaken tijdens de Eerste Wereldoorlog

Een grensgebied zijn was tijdens de Eerste Wereldoorlog echter ook een geluk voor velen, want bij de eerste oorlogsdreiging was het maar een paar kilometer lopen tot in het toen neutrale Nederland, waar men vele families uit Groot-Lanaken onderdak gaf. En zo zien we weer enkele voorbeelden van hoe de geschiedenis door allerlei factoren bepaald wordt. In mijn vorige column had ik het nog over het uitzicht van het woonlandschap en hoe het werd beïnvloed door de geschiedenis van de grondpercelen.

Maar dus ook de geografische ligging van een plaats of de plekken waar mensen opgroeien sturen de geschiedenis in een bepaalde richting. Maar genoeg gefilosofeerd over de geschiedenis, haar ontstaan en hoe we ermee kunnen omgaan. Wanneer mijn volgende column verschijnt is het immers bijna een eeuw geleden dat de Eerste Wereldoorlog begon. Dat was voor België op 4 augustus, of begon ze in Groot-Lanaken misschien toch al eerder? Die vraag beantwoord ik volgende keer!